जगातील सर्व प्राण्यांमध्ये माणूस हा प्रगतीशील मेंदू असलेला एकमेव प्राणी आहे. म्हणूनच आज पृथ्वीवर माणसांच राज्य आहे. माणसाने हे फक्त स्वत:च्या बुद्धिमतेच्या जोरावर घडलं आहे असं म्हणता येणार नाही. आपल्या विज्ञान आणि लाइफस्टाईलच्या प्रगतीसाठी आपण अनेक प्राण्यांची मदत सुद्धा घेतली आहे. माणसांच्या आधी अंतराळात जाण्यापासून ते लॅबमध्ये एक्सपरिमेंटसाठी वापरल्या जाण्यापर्यंत, प्राण्यांच्या योगदानामुळे माणसाला आणि विज्ञानाला महत्त्वपूर्ण मदत मिळाली आहे. अशाच काही अद्भुत प्राण्यांच्या योगदानाची माहिती जाणून घेऊ. (Space)
पृथ्वीच्या बाहेर अंतराळात जाणारा पहिला जीव हा माणूस नाही, तर एक कुत्रा होता, जीचं नाव लायका होतं. जगातील पहिलं Satellite Sputnik 1 अंतराळात यशस्वीपणे सोडल्यानंतर, सोव्हिएत संघाने Sputnik 2 ची तयारी सुरू केली, ज्याच्यातून पृथ्वीवरील पहिला सजीव प्राणी अंतराळात जाणार होता. या मिशनचं उद्देश हे चेक करणं होतं की Gravity आणि Microgravity चा एखाद्या सजीवाचा शरीरावर काय परिणाम होतो.
या मिशनसाठी लायका, या भटक्या कुत्रीची मदत घेण्यात आली होती. दुख:द गोष्ट ही होती की, लायकाला परत पृथ्वीवर आणण्यासाठी काहीच तयारी केली गेली नव्हती. कारण हे एक वन वे मिशन होतं. Sputnik 2 हे इतक्या कमी वेळात बनवलं गेलं होतं की ते Satellite परत पृथ्वीवर येण्यासाठी तयार केलं गेलंच नाही. या मिशनमध्ये अंतराळात गेल्यानंतर काही तासांतच लायकाचा मृत्यू झाला. लायकाच्या या बलिदानामुळे आपल्याला हे कळू शकलं की सजीव प्राणी काही काळ Weightlessness म्हणजेच गुरुत्वाकर्षणविरहित” अवस्थेत टिकू शकतात. यामुळे मानवाचा अंतराळ प्रवासाचा मार्ग मोकळा झाला, आणि अंतराळ विज्ञानाच्या संशोधनाला चालना मिळाली. (Space)
लायका तर अंतराळातून परत येऊ शकली नाही, पण हॅम हा चिम्पांझी अंतराळातून सुखरूप परत पृथ्वीवर आला होता. ह्युमन एप्रोप्रिएटेड मॅन म्हणून हॅम ठेवण्यात आलं होतं. NASA च्या Mercury-Redstone 2 या मिशन अंतर्गत, ३१ जानेवारी १९६१ रोजी हॅमला अंतराळात पाठवण्यात आलं. तेव्हा त्याने १६ मिनिटं अंतराळात प्रवास केला आणि नंतर कॅप्सुलमध्ये सुरक्षितपणे पृथ्वीवर परतला.
अंतराळात जाण्याआधी अत्याधुनिक प्रशिक्षण दिलं गेलं होतं, ज्यामुळे त्याला यानातील विविध कार्ये पार पाडता आली. हॅमच्या या साहसी मिशनमुळे नासाला त्यांच्या life supporting system बद्दल महत्त्वपूर्ण डेटा मिळवून देण्यात मदत झाली, ज्याचा उपयोग Alan Shepard यांच्या अंतराळ मोहिमेत केला गेला. Alan Shepard हे अंतराळात जाणारे पहिले अमेरिकन आणि जगातील दुसरे माणूस होते. पुढील प्राणी असा आहे, ज्यामुळे विज्ञानाचं एक नव दार माणसासाठी उघडलं. डॉली एक अशी मेंढी होती, जिला तीन वेगवेगळ्या मेंढयांपासून तयार करण्यात आलं होतं. म्हणजे एका मेंढीकडून DNA घेतला गेला, त्या DNA ला दुसऱ्या मेंढीच्या अंडी पेशीत ठेवण्यात आलं, या अंडी पेशीला हलका विद्युत प्रवाह दिला, ज्यामुळे तो DNA सक्रिय झाला आणि वाढू लागला. हे विकसित झालेलं भ्रूण नंतर तिसऱ्या मेंढीच्या गर्भाशयात ठेवण्यात आलं, आणि डॉलीचा ५ जुलै १९९६ ला यशस्वीपणे जन्म झाला. (Space)
या संपूर्ण प्रक्रियेला Scnt म्हणजे Somatic Cell Nuclear Transfer म्हटलं जातं. डॉलीच्या जन्मामुळे हे सिद्ध झालं की एका सजीवच्या Adult Cell चं क्लोनिंग करणं शक्य आहे. यामुळे मानवी पेशी आणि अवयव पुनर्निर्मित करण्यासाठी एक नवी दिशा मिळाली. त्याशिवाय यामुळे Genetical आजारांवर उपचार शोधण्यासाठी सुद्धा मदत झाली.
==============
हे देखील वाचा : Mohammed Bin Salman : सौदीच्या राजकुमाराच्या विधानानं खळबळ !
===============
डॉलीला ज्या SCNT प्रक्रियेने तयार करण्यात आलं होतं, त्याच पद्धतीचा वापर करून चीनमध्ये २०१५ साली एका डुकराला जन्म देण्यात आला होता. जीन एडिटिंगच्या मदतीने, eGenesis या स्टार्टअप कंपनीने एक डुकर निर्माण केलं होतं. त्याचं नाव अंतराळात जाणाऱ्या लायकाच्या सन्मानार्थ लायकाच ठेवण्यात आलं. लायका या डुकराला प्राण्यांचं अवयव मानवी शरीरात वापरणं शक्य आहे का ? हे तपासण्यासाठी तयार करण्यात आलं होतं. सध्या eGenesis या कंपनी अवयवांना आणखी मानवी बनवण्याचा प्रयत्न करत आहे. जर त्यांचा हा प्रयत्न यशस्वी झाला, तर कदाचित भविष्यात माणसाला अवयवांची कमतरता भरून काढण्यासाठी प्राण्यांचे अवयव वापरणं शक्य होऊ शकेल, आणि त्याच्यामुळे अनेक रुग्णांना जीवनदान मिळू शकेल. (Space)
या प्राण्यांशिवाय असे अनेक प्राणी आहेत. ज्यांचा वापर माणसं कोणत्या ना कोणत्या एक्सपरिमेंटसाठी करत असतात. माणसाच्या प्रगतीमध्ये या प्राण्यांचा खारीचा का असेना पण वाटा आहे.
