सध्या सगळीकडे कुंभ मेळ्याचीच चर्चा आहे. १४४ वर्षानंतर येणाऱ्या या महाकुंभ मेळ्याकडे सर्वांचीच नजर आहे. कुंभ मेळा ( Kumbh Mela) म्हटलं तर अनेक आखाडे आले. याच आखाड्यांपैकी एक म्हणजे श्री पंचायती बडा उदासीन आखाडा ! तुम्हाला हे ऐकून आश्चर्य वाटेल की, या आखाड्याची स्थापना केली आहे, चक्क शीख धर्माचे संस्थापक गुरू नानक देव यांचे पुत्र श्री चंद देव यांनी केली आहे. हिंदू आणि शीख धर्माच्या एकतेचं उदाहरण म्हणजे हा आखाडा! पण कुंभ मेळ्यातील या आखाड्याचा नेमका इतिहास काय आणि कुंभमध्ये या आखाड्याचे महत्त्व काय ? जाणून घेऊ.
श्री पंचायती बडा उदासीन आखाड्याचे मुळ स्थान हे प्रयागराज (Prayagraj) हेच असल्यामुळे या महाकुंभमेळ्यात त्याला यजमानपदाचे स्थान प्राप्त झाले आहे. 4 मोठ्या गटांमध्ये विभागलेल्या या श्री पंचायती बडा उदासीन आखाड्याचा इतिहास पण तितकाच उत्सुकतापूर्ण आहे. हा आखाडाही आता प्रयागराजच्या संगमस्थळी उभारण्यात आलेल्या महाकुंभमेळ्याच्या स्थानी पोहोचला आहे. या आखाड्याचा भव्य मंडप सजला असून यामध्ये मुख्य स्थान आहे गुरू नानक देव यांचे पुत्र श्री चंद यांना. श्री चंद यांनी श्री पंचायती बडा उदासीन आखाड्याची स्थापना केली आहे. आता महाकुंभमेळ्यानिमित्त देशभरातून या आखाड्याचे साधू प्रयागराजमध्ये आले असून आखाड्याचा आश्रम साधू संतांनी गजबजून गेला आहे.
श्री पंचायती बडा उदासीन आखाडा हा सर्व आखाडा परंपरेचा मुळ मानला जातो. उदासीन पंथाच्या 3 आखाड्यांपैकी हा एक आखाडा आहे. या आखाड्याचे सध्याचे महामंडलेश्वर रूपेंद्र प्रकाश महाराज आहेत. त्यांच्याच देखरेखीखाली सध्या या आखाड्याच्या महामंडप प्रयागराज संगमस्थळावर आहे. हा आखाडा उदासीन परंपरेचे पालन करतो. यातील सर्वच साधू या परंपरेचे पालन कठोरपणे करतात. मुळात ही परंपरा पाळण्यासाठी साधू रानावनात रहातात आणि ध्यानधारणा करतात. पानांपासून किंवा सुक्या गवतापासून तयार केलेल्या गादीवरच झोपतात मनुष्यापासून दूर राहून ध्यान करण हे या आखाड्यातील साधूंचं उद्दिष्ट असतं. या आखाड्याच्या देशभरात 1600 शाखा आहेत. त्यातून देशभरातील किमान 40 लाख भाविक या आखाड्याचे सदस्य आहेत.
या आखाड्याच्या मुख्य शाखा प्रयागराज, उज्जैन, हरिद्वार आणि त्र्यंबकेश्वर या चारही ठिकाणी आहेत. या चारही ठिकाणी महाकुंभमेळा होतो. याचस्थानी श्री पंचायती बडा उदासीन आखाड्याचे मोठे आश्रम असून सर्वच कुंभमेळ्यांच्या आयोजनात या आखाड्याची महत्त्वाची जबाबदारी असते. या चारही महाकुंभस्थानी असलेल्या आखाड्याच्या या आश्रमांना पंगत असे म्हटले जाते. चा सर्वच आश्रमांमध्ये चार महंत असून त्यांच्या देखरेखीखाली या सर्व आश्रमांचा कारभार चालवला जातो. या चारही महंतामध्ये एकाची सर्वसंमतीनं श्रीमहंत म्हणून नेमणूक केली जाते आणि या श्रीमहंताकडे सर्वश्रेष्ठ दर्जा असतो. या आखाड्याची स्थापना गुरु नानक यांचे पुत्र श्रीचंद यांनी केल्यामुळे या आखाड्यात शीख धर्मातील अनेक परंपराही पाळल्या जातात. आखाड्याच्या नावातील उदासीन हा शब्दही याच शिख परंपरेतून आला आहे. उदासीन हा शब्द उदासियान या पंजाबी शब्दाचा अपभ्रंश असल्याची माहिती आहे त्यामुळेच श्री पंचायती बडा उदासीन आखाड्यामध्ये भक्त सनातन धर्माच्या परंपरा आणि शीख धर्माची शिकवण या दोघांचेही आनंदाने पालन करतात.
==============
हे देखील वाचा : Mahakumbha : धार्मिक नाही तर शिक्षणाचेही महाकुंभ
==============
विशेष म्हणजे या अखाड्यात नागा साधू नसतात. प्रयागराजच्या संगमस्थळी या आखाड्याचा मोठा मंडप असून त्याला छावणी असे म्हटले जाते. या शिबिराची सर्व व्यवस्था आखाड्यातील साधूंतर्फे बघितली जाते. आखाड्याच्या छावणीच्या उभारणीतील आवश्यक तांत्रिक बाजूही हे साधू सांभाळतात. याबाबत आखाड्यातील सर्वोच्च साधू महाकुंभमेळा सुरु होण्यापूर्वी साधारण वर्षभर आधी तयारीला जातात. छावणी उभारण्यापासून नंतर होणा-या भोजनावळीसाठी सर्वांची नेमणूक केली जाते. हे साधूच या महाकुंभमेळ्यादरम्यान छावणीतील स्वयंपाकाची जबाबदारी सांभाळतात. यात हजारो भाविकांनाही प्रसाद म्हणून भोजन देण्यात येते. यासाठी ज्यांच्यावर जबाबदारी आहे, ते साधू ब्रह्म मुहूर्तावर आपल्या कामाला लागतात. आखाड्यातील काही साधू यापासून वेगळे रहात फक्त धान्यधारणा करतात. या सर्वांची व्यवस्था आखाड्याच्या मुख्यालयातर्फे केली जाते. असा हा श्री पंचायती बडा उदासीन अखाडा यंदा मात्र सर्वांसाठीच एक खास आकर्षण ठरणार आहे.
