ब्रिटन… ऐतिहासिक पार्श्वभूमी असलेला, खुद्द अमेरिकेलाही एकेकाळी वसाहत बनवणारा आणि भारतासारख्या देशावर तीनशे वर्ष अनभिषिक्त राज्य करणारा एक चतुर देश. ज्या देशाकडून जगाने राजकारणाचे धडे गिरवले…असा हा ब्रिटन! ज्या देशाकडून लोकशाही मूल्य आणि लोकशाही राज्यव्यवस्था इतर देशांमध्ये प्रवाहित झाली… असा हा ब्रिटन!
तसा ब्रिटन हा राजेशाही व्यवस्था मानणारा देश. या राजेशाहीत राणीच्या हातात संवैधानिक सत्ता! हे जरी सगळं खरं असलं तरीसुद्धा ब्रिटनच्या राजकारणामध्ये एका महिलेला पंतप्रधानपद मिळायला १९७९ साल उजाडावं लागलं.
आधुनिक काळात, ब्रिटनमध्ये द्विपक्षीय राज्यव्यवस्था अस्तित्वात आली. यातले दोन प्रमुख पक्ष म्हणजे कंझरवेटिव्ह पक्ष आणि लेबर पक्ष! अन्य बाकीचे छोटे पक्ष आहेत, पण त्यांचं अस्तित्व नगण्य आहे. तर ब्रिटनमध्ये तीनदा निवडून येऊन सरकार चालवण्याचा आणि पहिली महिला म्हणून पंतप्रधानपदी विराजमान होण्याचा मान ‘मार्गारेट थॅचर’ यांना जातो. (UK elections and Margaret Thatcher)
मार्गारेट थॅचर (Margaret Thatcher) यांनी १९७९ ते १९९० असं एकूण ११ वर्ष ब्रिटनचं पंतप्रधानपद भूषवलं. इतिहासात आजच्या दिवशी म्हणजे ९ जून १९८३ ला थॅचर दुसऱ्यांदा घवघवीत यश मिळवून निवडून आल्या.
असं म्हटलं जातं की थॅचर पंतप्रधान असताना ॲडम स्मिथ या अर्थशास्त्राच्या पितामहाने १७७६ साली लिहिलेलं ‘वेल्थ ऑफ नेशन्स’ हे आद्य पुस्तक त्या त्यांच्या बॅगमध्ये रोज ठेवायच्या आणि प्रसंगी बाहेर असतानासुद्धा त्या स्वतःजवळ बाळगायच्या इतका त्या पुस्तकाचा प्रभाव थॅचर यांच्यावर होता. त्यांनी नेहमी उदारमतवादी आर्थिक धोरणांचा पुरस्कार केला. यालाच पुढे ‘थॅचरिजम’ असं जग म्हणायला लागलं.
थॅचर पहिल्यांदा ब्रिटनच्या पंतप्रधान बनल्या ते साल होतं १९७९… त्यांचा पंतप्रधान म्हणून पहिला कार्यकाळ होता तो १९७९ ते १९८३. या काळात ब्रिटनमध्ये चलनवाढ मोठ्या प्रमाणावर झाली होती. तसंच बेरोजगारी वाढली होती आणि आर्थिक मंदीसुद्धा आली होती. थॅचर यांचा कल हा प्रत्यक्ष करांपेक्षा अप्रत्यक्ष कर वाढवण्याकडे होता. बेरोजगारीने तीस लाखाचा टप्पा पार केला होता. १९७९ ते १९८१ काळात ब्रिटनमध्ये मंदी आली होती. थॅचर यांनी सुरवातीच्या पंतप्रधानपदाच्या काळात संरक्षण खर्च कमी केला होता. त्यासाठी बजेटमध्ये संरक्षण क्षेत्रासाठी तरतुदी कमी केल्या. (UK elections and Margaret Thatcher)
हळूहळू सगळ्या आघाड्यांवर थॅचर यशस्वी होत गेल्या. १९८१ नंतर ब्रिटनची अर्थव्यवस्था पूर्वपदावर येत होती. पण दुसऱ्यांदा पंतप्रधान म्हणून त्या दोन गोष्टींमुळे निवडून आल्या. एक तर अर्थव्यवस्था सकारात्मक होत होती… हे आर्थिक यश एका बाजूला होतं. पण सगळ्यात महत्त्वाचा घटक थॅचर यांना पुन्हा निवडून देण्यामधला जर असेल, तर तो होता ‘फॉकलंड युद्ध’ जिंकण्याचा.
२ एप्रिल १९८२ रोजी अर्जेंटिनाने फॉकलंड बेटांवर हल्ला चढवला. सुरवातीला थॅचर यांनी ही गोष्ट फार मनावर घेतली नाही. फॉकलंड बेटांचा विषय हा अर्जेंटिना आणि ब्रिटन यांच्या मधला वादाचा विषय होता. अमेरिकेत राष्ट्राध्यक्ष रोनाल्ड रिगन यांनी अमेरिकेचा ब्रिटनला पाठिंबा आहे, असं सांगितलं. त्वरित हा विषय संयुक्त राष्ट्रांकडे गेला. फ्रांस आणि मित्र राष्ट्रानी ब्रिटनला मदत देऊ केली. संयुक्त राष्ट्राच्या सुरक्षा परिषदेनं अर्जेंटिनाला दोषी धरलं. थॅचर यांनी घाई करून ब्रिटनचे परराष्ट्र मंत्री बदलले आणि नेव्हल टास्क फोर्स तयार करून केवळ तीन दिवसाच्या आत युद्ध संपलं पाहिजे आणि फॉकलंड बेटं आपल्याला मिळाली पाहिजे असं जणू फर्मानच काढलं. (UK elections and Margaret Thatcher)
ब्रिटनच्या नौसेनेनं आक्रमक पवित्रा घेत हल्लाबोल केला. सुरवातीला अमेरिकेने अर्जेंटिना आणि ब्रिटन यांच्यामध्ये मध्यस्थी करून पाहिली, पण अर्जेंटिनाने अमेरिकेचा प्रस्ताव फेटाळला. इकडे ब्रिटनमध्ये दोन्ही पक्षानी थॅचर याना पाठिंबा दर्शवला. झालं… ब्रिटिश नौसेनेनं अर्जेंटिनाची ‘जनरल बेलग्रानो’ ही युद्धनौका बुडवली. त्यामुळे ब्रिटिश हल्ला तीव्र होतो आहे असं लक्षात आल्यानंतर अरजेनटाईन सैन्य मागे सरले.
या युद्धात युरोप ब्रिटनच्या बाजूने होता, तर लॅटिन अमेरिका हा अर्जेंटिनाच्या बाजूने होता. अर्जेंटिनाच्या वायूदलाने ब्रिटिश सैन्यदलासमोर आव्हान उभं केलं आणि कडवी झुंज दिली. सगळ्या आघाड्यांवर अपयश येत आहे, असं समजताच अर्जेंटिनाचा जनरल मेंडोसा याने शेवटी शस्त्र खाली ठेवायचा निर्णय घेतला आणि ब्रिटनला अर्जेंटिना शरण आला. ती तारीख होती, १४ जून १९८२! (UK elections and Margaret Thatcher)
एकूण ७४ दिवस हे युद्ध चाललं. युद्धात अर्जेंटिनाचे ६४९ सैनिक मारले गेले, तर इकडे ब्रिटनच्या २५५ सैनिकानी आपले प्राण गमावले. अर्जेंटिनाकडे कालबाह्य झालेले सैनिकी तंत्रज्ञान होते तर ब्रिटनकडे अत्याधुनिक तंत्रज्ञान होतं या एका फरकाने सगळ्या युद्धाचे फासे फिरले. शिवाय ब्रिटनला जगातून मिळणारा पाठिंबा बराच होता.
====
हे देखील वाचा –‘पार्टी – गेट’ प्रकरण: बोरिस जॉनसन यांच्यासमोर आता नवं आव्हान
====
१९८३ च्या सर्वसाधारण निवडणुकांमध्ये ब्रिटनची बदललेली आर्थिक स्थिति आणि फॉकलंड युद्धातला विजय या दोन बाबींमुळे मार्गारेट थॅचर पुन्हा दुसऱ्यांदा पंतप्रधान बनल्या. त्यांची लोकप्रियता वाढली. ब्रिटिश जनतेमध्ये थॅचर हीरो बनल्या. लोकानी उस्फूर्तपणे त्यांना पाठिंबा दिला. हाऊस ऑफ कॉमन्स मध्ये ६५० जागांपैकी ३९७ जागांवर थॅचर यांच्या कंझरवेटिव्ह पक्षाने घवघवीत यश संपादन केलं. तसंच कंझरवेटिव्ह पक्षाला एकूण अंदाजे ४२% मतं मिळाली. (UK elections and Margaret Thatcher)
ब्रिटनमध्ये एकूण ११ वर्ष थॅचर यांचाच बोलबाला होता. आर्थिक आघाडीवर चांगलं काम केल्यामुळे आणि उदारमतवादी धोरणांमुळे ब्रिटनमधे थॅचर तर अमेरिकेत रोनाल्ड रिगन सत्तेत आले. या प्रसंगी अमेरिका आणि ब्रिटन यांचे संबंध अत्यंत घट्ट होत गेले. शेवटी, ब्रिटनच्या ‘पोलादी स्त्री’ हे नाव थॅचर यांनी सार्थ केले.
– निखिल कासखेडीकर
