आज पृथ्वीवर मानवाची सत्ता आहे. मात्र याच पृथ्वीवर लाखो वर्षापूर्वी डायनोसॉरचे (Dinosaurs) राज्य होते. संशोधकांच्या मते अंतराळातून पडलेल्या एका प्रचंड उल्केमुळे या डायनोसॉरचा नाश झाला. पृथ्वीवरील जंगलांमध्ये मोठ्या प्रमाणात आग लागली. त्यामुळे जे काही डायनोसॉर वाचले, ते या आगीच्या भक्षस्थळी पडले. पृथ्वीवरुन डायनोसॉर पूर्णपणे संपले तरी त्यांचे अवशेष अजूनही सापडतात. मात्र एका देशात हे डायनोसॉरचे अवशेष इतक्या मोठ्या प्रमाणात सापडतात की या देशाला डायनोसॉरची राजधानी म्हणण्यात येते. हा देश आहे कॅनडा. कॅनडातील अल्बर्टा हे शहर डायनोसॉरच्या जीवाश्मांची राजधानी म्हणून ओळखले जाते. येथील ड्रमहेलर हे या जीवाश्मांचे केंद्र आहे. या शहराच्या प्रत्येक भागातील जमिनीत काही अंतर खोदल्यावर डायनोसॉरचे (Dinosaurs) जीवाश्म मिळतात. या सर्वांना सुरक्षित ठेवण्यासाठी याच भागत मोठे संग्रहालय स्थापण्यात आले असून या संग्रहालयाला डायनोसॉरचे हजारो अभ्यासक भेट देतात.
कॅनडामध्ये जे डायनोसॉरचे अवशेष सापडत आहेत, त्यात विविधता आहे. ट्रायसेराटॉप्स, अपॅटोसॉरस, गिगानोटोसॉरस, स्पिनोसॉरस, ॲलोसॉरस, वेलोसिराप्टर अशा वेगवेगळ्या प्रजाती डायनोसॉरमध्ये (Dinosaurs) होत्या. त्यातील सर्व प्रकार हे कॅनडामध्ये होते, अशा संशोधकांचा अंदाज आहे. कारण कॅनडामध्ये या सर्व प्रकारातील डायनोसॉरचे अवशेष मिळाले आहेत. यात अधिक प्रमाणात आहेत ते शहामृगासारख्या डायनोसॉरचे अवशेष. या अवशेषांमध्ये पंखांच्या आकार आहेत. शहामृग किंवा इमू च्या आकाराचे हे भव्य अवशेष येथील संग्रहालयात ठेवण्यात आले आहेत. रॉयल टायरेल या संग्रहालयाचे जीवाश्मशास्त्रज्ञ डॉ. जिम गार्डनर या सर्व डायनोसॉर अवशेष शोध मोहिमेचे मुख्य आहेत. त्यांच्यामते या ठिकाणी 75 दशलक्ष वर्षापूर्वी डायनोसॉरचे राज्य होते. कारण येथील वातावरण त्यांना पोषक होते.
येथील मीन अर्ध-उष्णकटिबंधीय तटीय मैदान होती. त्यामुळे पाण्यातील डायनोसॉर आणि उडणारे, सरपटणारे डायनोसॉर यांच्यासाठी ही आदर्श परिस्थिती होती. या डायनोसॉरचा आकाशातील उत्कापातामुळे मृत्यू झाला. जे काही वाचलेले डायनासोर (Dinosaurs) होते, ते पुरामुळे जमिनीत गाडले गेल्याचा संशोधकांचा अंदाज आहे. त्यामुळे त्यांचे मृतदेह मोठ्या प्रमाणात गाळाखाली गाडले गेले. काही वर्षानंतर डायनोसॉरच्या शरीराचे जीवाश्म तयार झाले. आता लाखो वर्षानंतर हेच जिवाश्म सापडत आहेत. पृथ्वीवर सातत्यानं वातावरणात बदल होत असतात. लाखो वर्षापूर्वी जे बदल झाले होते, त्यांच्या खुणा मात्र अद्यापही काही अंशी जपलेल्या आहेत. त्यातूनच या डायनोसॉरचे जीवन कसे होते, याचा शोध संशोधक घेत आहेत.
या सर्वांचा अभ्यास अधिकसुलभरित्या व्हावा म्हणून संशोधकांनी डायनोसॉर संग्रहालयात लाखो वर्षापूर्वी कशा पद्धतीचे वातावरण होते, याचा अभ्यास सादर केला आहे. त्यानुसार, 25000-40000 वर्षांपूर्वीच्या हिमयुगात बर्फाखाली डायनोसॉर गडप झाले. त्यानंतर हवामानात बदल होऊ लागला. हवामान जसजसे बदलत गेले, तशा हिमनद्याही वितळू लागल्या. नवीन नद्या तयार झाल्या. यामुळे डायनोसॉरचे (Dinosaurs) अवशेष भूभागावर आले. आजही ही प्रक्रीया चालू असून आणखीही काही भागात डायनोसॉरचे अवशेष असेच सहजरित्या सापडतील असा विश्वास या संशोधकांनी व्यक्त केला आहे.
===========
हे देखील पहा : पांडा डिप्लोमसी म्हणजे काय?
===========
रॉयल टायरेल म्युझियममध्ये तीन दशलक्षाहून अधिक डायनोसॉरचे अवशेष ठेवण्यात आले आहेत. यातील बहुताशं डायनोसॉरच्या हाडांचे नमुने रेड डियर नदीच्या किनारी असलेल्या नापीक जमिनींमधून मिळाले आहेत. या भागात अद्यापही डायनोसॉरच्या हाडांचे नमुने शोधण्यासाठी मोहीम चालू आहे. याशिवाय ग्रँडे प्रेरी प्रदेश, अल्बर्टाच्या घनदाट जंगलातही डायनोसॉरचे अवशेष सापडत आहेत. मुख्य म्हणचे, डायनोसॉरच्या हाडांचे अवशेष या नद्यांच्या काठावर असलेल्या मोठमोठ्या खडकांमध्ये सापडले आहेत. त्यामुळे या भागातील मोठे खडकही काळजीपूर्वकरित्या कापून त्यात जीवाश्मांचा शोध घेण्यात येत आहे. कॅनडाच्या काही भागात लाखो वर्षापूर्वी समुद्राची पातळीही जास्त होती. या समुद्रातही खोल पाण्यात असलेले डायनोसॉर होते. मगरींसारखे असणारे हे डायनोसॉर (Dinosaurs) पाण्याची पातळी अचानक कमी झाल्यानं त्या गाळात अडकले गेले. आता त्याच भागात या महाकाय डायनोसॉरचे अख्खे सांगाडे मिळाले आहेत. हे डायनोसॉरचे सांगाडे, लाखो वर्षापासून जमिनीखाली होते. त्यांच्यावर कुठल्याही प्रकारचे रसायनाचे अवरण नसतांना ते सुरक्षित कसे राहिले याचा शोध चालू आहे.
सई बने
