साल 1921, हिमालयाच्या बर्फाच्छादित पर्वतांमध्ये एक मोहीम सुरू होती. चार्ल्स हावर्ड-ब्यूरी यांच्या नेतृत्वाखालील एव्हरेस्ट रिकॉग्निशन एक्स्पिडिशनला माउंट एव्हरेस्ट आणि हिमालयाचा भाग तपासायचा आणि पर्वत पाहून पुढील चढाईसाठी योग्य मार्ग ठरवायचा होता. चार्ल्स हे निसर्गप्रेमी आणि boatenist होते. त्यांचं लक्ष नेहमीच निसर्गातील बारीक बारीक गोष्टींवर असायचं. जेव्हा ते आपल्या टीमसोबत 21,000 फूट उंचीवर लाखपाला ही जागा पार करत होते, तेव्हा त्यांना बर्फात काही पायांचे ठसे दिसले. ते ठसे बर्फाळप्रदेशात राहणाऱ्या हरिण आणि कोल्हयांचे होते, जे तिबेटी भागात सामान्यपणे आढळतात.(Yeti History)
पण तिसरा ठसा असा होता, ज्याने त्यांना चक्रावून टाकलं. तो ठसा माणसांच्या पायाच्या ठशासारखा होता, पण सामान्य माणसाच्या पायांपेक्षा कितीतरी पटीने मोठा होता. चार्ल्स यांना आपण जे पाहिलं त्यावर विश्वासच बसला नाही. त्यांनी हे आपल्या टीमला दाखवलं. तेव्हा त्यांच्या टीमने कोल्हयांच्या पायाचे ठसे पाहिले आणि एक Theory मांडली. ती अशी, एका कोल्ह्याने पुन्हा पुन्हा त्याच ठशांवर चालल्यामुळे तो ठसा इतका मोठा झाला आहे. पण जेव्हा त्यांनी याबाबत स्थानिक लोकांशी चर्चा केली, तेव्हा त्यांना काहीतरी वेगळंच समजलं. स्थानिकांनी सांगितलं की, ते ठसे एका विशालकाय प्राण्याचे आहेत, जो पर्वतांच्या उंच, सामान्य माणसाला पोहोचता न येणाऱ्या दुर्गम भागात राहतो. त्या प्राण्याचं शरीर पूर्णपणे केसांनी झाकलेले आहे, तो 8 ते 9 फूट उंच आहे आणि त्याच्या चालण्याच्या पद्धतीवरून त्याच्यात आणि माणसात फरक जाणवत नाही. हा पर्वतांवर फिरणारा प्राणी फारच क्वचित दिसतो, पण तरीही अनेकांनी त्याला आपल्या डोळ्यांनी पाहिल्याचा दावा केला आहे. जेव्हा याबाबत अधिक माहिती काढली, तेव्हा समजले की, स्थानिक लोक त्या रहस्यमयी प्राण्याला ‘मेटो कांगमी’ म्हणतात, ज्याला आता सगळे ‘यति’ म्हणून ओळखतात. तेव्हा पासूनच यतिची गोष्ट जगासमोर आली आहे. पण यतिमागचं रहस्य काय? खरोखर असा प्राणी आहे का? चला जाणून घेऊ.(Yeti History)
हिमालयाच्या उंच पर्वतांमध्ये, जिथे बर्फ आणि थंडीचं साम्राज्य आहे, तिथे यतिच्या कथा शेकडो वर्षांपासून सांगितल्या जातात. ज्यापैकी एक म्हणजे बौद्ध धर्मापूर्वी काही तिबेटी संस्कृतींमध्ये, खासकरून लेप्चा लोकांमध्ये, येतिला “गॉड ऑफ द हंट” मानलं जायचं. जो एक मोठं दगडी शस्त्र घेऊन स्थानिक साधूंचं जंगली प्राण्यांपासून रक्षण करायचा. आता ही एक आख्यायिका आहे. पण यतिला खरी ओळख मिळाली 20व्या शतकात. 1925 मध्ये प्रसिद्ध ग्रीक फोटोग्राफर एन. ए. टोमबाझी हिमालयात फिरायला गेले. तेव्हा त्यांना 15,000 फूट उंचीवर सिक्कीमच्या झेमू ग्लेशियर जवळ एक प्राणी दिसला. तो दोन पायांवर चालत होता आणि त्याच्या पूर्ण शरीरा पांढऱ्या केसांनी झाकलेलं होतं. 250 मीटर अंतरावरून त्यांनी त्याला पाहिलं. जेव्हा तो गेला, तेव्हा त्यांनी तिथे त्याच्या पायाचे ठसे पाहिले. ते ठसे माणसांसारखे होते, 6 ते 7 इंच लांब आणि 4 इंच रुंद. (Top Stories)
यानंतर याचं झेमू ग्लेशियर जवळ 1948 मध्ये पीटर बायर्न या माणसाने अशाच खुणा पहिल्या. 1951 मध्ये एरिक शिप्टन यांनी एव्हरेस्टवर 6,000 मीटर उंचीवर मोठ्या पायांच्या ठशांचे फोटो काढले. या फोटोंमुळे येति हा विषय जगभर पसरला आणि गाजला. या फोटोंमुळे काहींनी यतिवर विश्वास ठेवला, तर काहींनी अशी theory मांडली की, बर्फ वितळल्याने छोट्या प्राण्यांच्या खुणा मोठ्या दिसतात.
तेव्हापासून आजपर्यंत 70 वर्षांहून जास्त वेळ गेलाय, पण तरीही दर काही वर्षांनी कोणीतरी असा क्लेम करतच की, त्यानं यतिला पाहिलंय किंवा त्यांना असा काही पुरावा सापडला आहे जो हिमालयात यति आहे ही गोष्ट खरी ठरवतो. पण हे कधीच सिद्ध झालं नाही.(Yeti History)
पण प्रश्न असा आहे की, यतिचं अस्तित्व खरोखर शक्य आहे का? बायोलॉजिकली पाहिलं, तर येतिसारखा प्राणी असण्याच्या शक्यता खूप आहेत. यतिला नेहमीच गोरीला किंवा एका मोठ्या वानरासारखंच प्राणी मानलं गेलंय. फक्त फरक इतकाच की हा प्राणी बर्फात राहतो. त्यामुळे त्याचं शरीर पूर्ण पांढरं दिसतं, एकतर बर्फाच्या जाड थरामुळे किंवा त्याच्या पांढऱ्या केसांमुळे. आपल्या उत्क्रांतीचा नियम असा आहे की, कोणताही प्राणी काही वर्षांत परिस्थितीनुसार स्वतःला बदलतो. त्याच्या पुढच्या पिढ्यांचं शरीरही परिस्थितीला अनुरूप बदलत जातं. म्हणजे, जर हजारो वर्षांपूर्वी एखादी वानरासारख्या प्राण्याची प्रजाती हिमालयात अडकली असेल किंवा तिथं राहायला लागली असेल, तर सुरुवातीला त्यांना नक्कीच त्रास झाला असेल. पण हळूहळू त्यांनी तिथल्या थंडीशी जुळवून घेतलं, तिथल्या प्राण्यांची शिकार करायला सुरुवात केली आणि ते तिथल्या वनस्पतींवर अवलंबून राहायला लागले. त्यामुळे उत्क्रांतीच्या नियमांनुसार, असा प्राणी तयार होणं अशक्य नाही.(Top Stories)
===============
हे देखील वाचा :Sharmishtha Panoli : ‘ऑपरेशन सिंदूर’शी संबंधित ‘त्या’ व्हिडिओमुळे सोशल मीडिया स्टार शर्मिष्ठा पनोलीला अटक
===============
भूतानमध्ये जेव्हा यतिच्या केसांचे नमुने सापडले, तेव्हा सुरुवातीला त्यांचा डीएनए कोणाशीही जुळत नव्हता, ज्यामुळे लोक त्यांना यतिचे केस म्हणू लागले, पण जेव्हा शास्त्रज्ञांनी डीएनएची खोलवर चाचणी केली तेव्हा ते ब्राऊन बेअर आणि आशियाई काळ्या अस्वलाचे निघाले. 2013 मध्ये ऑक्सफर्ड विद्यापीठाने यतिच्या नमुन्यांचा अभ्यास केला. जवळपास सगळे नमुने अस्वलांचे होते, ते कोणत्याही नवीन प्राण्याच्या प्रजातीचे नव्हते. मग यति खरोखर आहे का? याचं उत्तर कॅनेडियन लेखक जेम्स यांनी दिलं. त्यांचं म्हणणं आहे की, यति च्या नावाखाली जे पुरावे सादर होतात, ते बनावट करणं सोपं आहे. पायांचे ठसे, अस्पष्ट फोटो, किंवा व्हिडिओ – हे सगळं कॉश्च्युम घातलेल्या माणसाचंही असू शकतं.(Yeti History)
आजच्या काळात, जिथे प्रत्येकाकडे कॅमेरा आहे, तिथे यतिचा एकही स्पष्ट फोटो का नाही? 1998मध्ये प्रकाशित झालेल्या रेनॉल्ड मेनर यांच्या ‘माय क्वेस्ट फॉर द येति’ या पुस्तकात त्यांनी असा दावा आहे केला की, यति म्हणजे हिमालयन ब्राऊन बेअर किंवा तिबेटी ब्लू बेअर म्हणजेच अस्वल आहे. हे अस्वल दोन पायांवर चालू शकतात, आणि त्यांच्या मोठ्या पायांच्या ठशांमुळे लोक गोंधळतात. या theoryला ऑक्सफर्डच्या research चा पाठिंबा आहे. आजही हिमालयात यतिच्या कथा ऐकायला मिळतात. ट्रेकर, स्थानिक, आणि पर्यटक यतिच्या खुणा पाहिल्याचं सांगतात. पण शास्त्रज्ञांचं म्हणणं आहे की, जोपर्यंत ठोस पुरावा मिळत नाही, तोपर्यंत यति एक कथाच राहील. हिमालयाच्या बर्फाळ शिखरांवर यति अजूनही लपलेला आहे का? तुम्हाला काय वाटतं? यतिचं रहस्य खरं आहे की मिथक?
