भारतीय रेल्वेचा प्रवास जवळजवळ १७० वर्षांचा झाला आहे. याच दरम्यान बदलत्या तंत्रज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे रेल्वेतही अनेक बदल होत आहेत. यामध्ये ट्रेनमध्ये टॉयलेट्स बनवण्यासह स्लीपर कोच लावण्यासंदर्भात त्यांची गती वाढवण्यापर्यंतच्या प्रवासाचा समावेश आहे. याच दरम्यान, जवळजवळ ३७ वर्षांपूर्वी रेल्वेने तिकिट देण्याच्या पद्धतीत क्रांतिकारी बदल केले गेले. त्यानंतर तिकिट खिडकीवर मिळवण्यासाठी लांबलचक रांगा लागू लागल्या. लोकांना अगदी सहज आणि वेगाने तिकिट मिळू लागले होते. तिकिट प्रणालीत हा बदल १९८६ रोजी झाला.(Railways first computerized ticket)
१९८५ मध्ये कंप्युटरच्या माध्यमातून तिकिट काढण्याचा पायलट प्रोजेक्ट सुरु झाला होता. १९८६ मध्ये तो संपूर्णपणे लागू केला गेला आणि त्याच वर्षी पहिल्यांदा कंप्युटरच्या माध्यमातून काढण्यात आलेली तिकिट दिली गेली. याची सुरुवात नवी दिल्लीतील रेल्वे स्थानकापासून झाली होती. आज भारतीय रेल्वेचे पॅसेंजर रिजर्व्हेशन सिस्टम जगातील सर्वाधिक मोठे पॅसेंडजर रिजर्व्हेशन नेटवर्क आहे. जवळजवळ २०२२ ठिकाणांवर ८०७५ खिडक्यांच्या माध्यमातून तिकिटांची बुकिंग केले जाते. दरम्यान, यामध्ये सर्वाधिक वेगाने बदल होत असून लोक आता ऑनलाईन पद्धतीने तिकिट बुकिंग करत आहेत.
कंप्युटरच्या माध्यमातून तिकिट बुक करण्यासाठी हे सर्व काम मॅन्युअली व्हायचे. तिकिट काउंटरवक बसलेला रेल्वे कर्मचारी शीटवर ट्रेनमधील रिकाम्या सीटची संख्या पहायचा आणि नंतर त्यानुसार तिकिट बुक करायचा. यासाठी खुप वेळ लागायचा. तिकिट बुक करण्यासाठी दीर्घ रांग लागायची. तेव्हा तुम्हाला कंन्फर्म तिकिट मिळेलच असे नव्हते. तेव्हा तिकिट कार्डबोर्ड सारख्या पेपरवर लहान-लहान तुकड्यांमध्ये कापले जायचे. दरम्यान, तेव्हा राजधानी एक्सप्रेसची तिकिट सुद्धा आजच्या तिकिटासारखी होती.(Railways first computerized ticket)
स्टेशनवर खिडकीवरुन कंप्युटरीकृत तिकिट दिल्या जाणाऱ्या प्रयोगाला यशस्वी करण्यासाठी जवळजवळ २ दशक लागली. त्यानंतर भारतीय रेल्वेने आय तिकीट देण्याची सुविधा सुरु केली होती. आयआरसीटीसीच्या वेबसाइटच्या माध्यमातून २००२ मध्ये आय तिकिट बुकिंगची सुरुवात झाली होती. यामध्ये प्रवासी वेबसाइटवर तिकिट बुक करायचे आणि नंतर आयआरसीटीसीचे तिकिट कुरियरच्या माध्यमातून त्यांना घरापर्यंत पाठवले जाते. दरम्यान, काही वर्षानंतर २००५ मध्ये ई-तिकिटाची बुकिंग सुरु केली होती आणि आपल्याला आज रिजर्व्हेशन सिस्टिमचा वापर करत आहोत.
हे देखील वाचा- श्रीराम भक्तांसाठी ‘श्री रामायण यात्रा’ सुरू होणार
आय तिकिटमध्ये फिजिकल तिकिट म्हणजे जे तिकिट काउंटरवरुन तुम्हाला मिळते जे घरापर्यंत पोहचवले जायचे. दरम्यान, ई-तिकिट मध्ये काउंटरवरील तिकिटाची अनिवार्यतता बंद केली होती. आता तुम्ही आयआरसीटीसीच्या वेबसाइटच्या माध्यमातून तिकिट बुक केल्यानंतर त्याचे प्रिंट आउट काढून ट्रेनच्या माध्यमातून प्रवास करु शकत होते. दरम्यान, एखाद्या गडबडीमुळे जर ई तिकिटाची सीट क्रमांक अशा व्यक्तीच्या सीट क्रमांकाशी मिळताजुळता झाल्यास ज्याकडे फिजिकल तिकिट असेल त्याला ती सीट दिली जाते.
