Nepal : भारतावर ताबा मिळवणाऱ्या मुघलांनी अनेक प्रदेश जिंकून आपले साम्राज्य विस्तारले. बाबरपासून औरंगजेबापर्यंत मुघल सम्राटांनी उत्तरेत काश्मीरपासून दक्षिणेत दख्खनपर्यंत, तर पश्चिमेत अफगाणिस्तानच्या सीमारेषेपासून पूर्वेकडील आसामपर्यंत आपला प्रभाव प्रस्थापित केला. मात्र, या दीर्घ काळात मुघलांना नेपाळ जिंकता आला नाही. नेपाळचे भौगोलिक रक्षण, राजकीय परिस्थिती आणि तेथील जनतेची परंपरा व लढाऊ वृत्ती ही काही प्रमुख कारणे होती.
कठीण भौगोलिक स्थिती
नेपाळ हा देश हिमालय पर्वतरांगांमध्ये वसलेला आहे. उंचसखल भूभाग, बर्फाच्छादित डोंगर, दऱ्या-खोऱ्यांचा जटिल प्रदेश यामुळे परकीय सैन्यासाठी येथे लढणे अत्यंत कठीण होते. मुघल सैन्य प्रामुख्याने सपाट प्रदेशात युद्ध करण्यात तरबेज होते. परंतु नेपाळमध्ये लढताना त्यांना पर्वतीय युद्धपद्धतीचा सामना करावा लागला असता. पुरेशा साधनसामग्रीशिवाय आणि कठीण हवामानामुळे मुघलांना मोठ्या प्रमाणावर नेपाळमध्ये प्रवेश करणे शक्य झाले नाही.
स्थानिक राजांची स्वायत्तता
नेपाळमध्ये त्या काळात मल्ल राजवंशाची सत्ता होती. काठमांडू, पाटन आणि भक्तपूर या तीन स्वतंत्र राज्यांमध्ये विभागलेले मल्ल राजे आपापल्या गड-किल्ल्यांमधून सत्ताधारी होते. या तिन्ही राज्यांमध्ये स्पर्धा असली तरी परकीय आक्रमणाच्या वेळी त्यांनी एकत्र येऊन शत्रूला प्रतिकार करण्याची क्षमता दाखवली. त्यामुळे मुघलांना स्थानिक प्रतिकाराला सामोरे जावे लागले असते. शिवाय, नेपाळची थेट आर्थिक वा सामरिक गरज मुघलांसाठी तितकीशी महत्त्वाची नव्हती, म्हणून त्यांनी तेथे फारशी आक्रमणे केली नाहीत.
सांस्कृतिक आणि धार्मिक वैशिष्ट्ये
नेपाळ हा प्राचीन काळापासून हिंदू आणि बौद्ध परंपरेचे केंद्र राहिला आहे. या दोन्ही धर्मांचा मुघल दरबाराशी थेट संघर्ष नसल्याने नेपाळ जिंकण्याची तातडीची गरज मुघलांना वाटली नाही. उलट काही मुघल सम्राट, विशेषतः अकबर आणि त्यानंतरचे बादशहा, धार्मिक सहिष्णुतेचे धोरण स्वीकारत होते. त्यामुळे नेपाळसारख्या धार्मिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या प्रदेशावर आक्रमण करून धार्मिक संघर्ष निर्माण करण्याचे टाळले गेले.(Nepal)
=========
हे देखील वाचा :
David Gatt : अकराशे कोटी चोरले, CCTV समोर नाचला, पण…
Russian Mystery : रशियाची ही विहीर थेट नरकात घेऊन जाते ?
Arun Gawali : अंडरवर्ल्ड गाजवलेल्या ‘डॅडी’ची १८ वर्षांनी तुरुंगातून सुटका
===========
एकूणच पाहता, नेपाळ जिंकण्यात अपयशाची कारणे म्हणजे हिमालयाचे नैसर्गिक रक्षण, स्थानिक राजांचे स्वायत्त व लढाऊ नेतृत्व, परकीय आक्रमणाविरोधातील जनतेची एकजूट, तसेच सामरिकदृष्ट्या नेपाळचा मुघलांना फारसा उपयोग न होणे ही होती. या सर्व घटकांमुळे मुघल साम्राज्य भारतात शिखरावर पोहोचले असले तरी नेपाळ आपली स्वतंत्र ओळख जपण्यात यशस्वी ठरले. म्हणूनच मुघल साम्राज्याचा नकाशा विस्तृत असूनही नेपाळ त्याबाहेर राहिला.
Latest Marathi News | News in Marathi | Live news Updates in Marathi on Trending Topics
