Moonquakes : आपण भूकंप म्हटले की लगेच पृथ्वीवरील इमारती कोसळणे, जीवितहानी, जमिनीला तडे जाणे असे दृश्य डोळ्यापुढे उभे राहते. पण तुम्हाला माहिती आहे का, की चंद्रावरसुद्धा भूकंप येतात? चंद्रावरील या भूकंपांना “मूनक्वेक” (Moonquakes) असे म्हणतात. जरी हे भूकंप पृथ्वीइतके विनाशकारी नसले तरी वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून ते अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. चंद्राच्या आतल्या हालचाली, बाह्य प्रभाव, आणि उष्णतेतील बदल हे मूनक्वेकचे मुख्य कारण आहेत.
चंद्रावर भूकंप येण्यामागे पृथ्वीप्रमाणे टेक्टॉनिक प्लेट्स कारणीभूत नसतात, कारण चंद्रावर प्लेट्स नाहीत. त्याऐवजी, चंद्राच्या पृष्ठभागावर आणि आत अनेक नैसर्गिक ताणतणाव निर्माण होतात. एक कारण म्हणजे चंद्राच्या दिवस आणि रात्रीतील अत्यंत तापमानातील फरक दिवसा सुमारे १२७°C आणि रात्री -१७३°C पर्यंत थंडी असते. या तापमान बदलांमुळे चंद्राच्या पृष्ठभागावर तडे पडतात आणि त्यातून कंपन निर्माण होतात. दुसरे महत्त्वाचे कारण म्हणजे पृथ्वीचे आणि सूर्याचे गुरुत्वाकर्षण, ज्यामुळे चंद्राच्या आतील भागावर सतत ताण निर्माण होतो. कधी हा ताण एकत्र होऊन अचानक उसळतो आणि त्यामुळे मूनक्वेक होतो.
Moonquakes
NASA ने त्यांच्या Apollo मोहिमेदरम्यान चंद्रावर भूकंपमापक यंत्र (Seismometers) बसवले होते. त्या माध्यमातून चार प्रकारचे मूनक्वेक्स नोंदवले गेले: Deep Moonquakes, जे ७०० किमी खोल होतात; Shallow Moonquakes, जे पृष्ठभागाजवळ होतात आणि सर्वात तीव्र असतात; Thermal Moonquakes, जे तापमान बदलामुळे होतात आणि Impact Quakes, जे उल्कापिंड आदळल्यामुळे होतात. यातील काही shallow moonquakes हे ५ ते ६ रिश्टर स्केलपर्यंत तीव्र असतात आणि ते १० मिनिटांहून अधिक वेळ चालू शकतात, जे पृथ्वीवरील भूकंपांच्या तुलनेत जास्त असते.(Moonquakes)
===========
हे ही वाचा :
Dubai : जेव्हा अख्खं दुबई भारतातून operate व्हायचं!
Pablo Escobar : लेकीला थंडी वाजते म्हणून 16 कोटींच्या नोटा जाळणारा माफिया!
==============
चंद्रावर माणसं राहत नसल्यामुळे सध्या या भूकंपांमुळे प्रत्यक्ष जीवितहानी किंवा आर्थिक नुकसान होत नाही. मात्र, भविष्यात जर माणसाने चंद्रावर वसाहती स्थापन केल्या, तर हे मूनक्वेक्स अत्यंत धोकादायक ठरू शकतात. त्यामुळे वैज्ञानिकांनी चंद्रावरील भूकंपांची नोंद, त्यांची तीव्रता आणि वारंवारता याचा अभ्यास सुरू ठेवलेला आहे. मूनक्वेक्समुळे चंद्राच्या पृष्ठभागावर तडे पडणे, धक्के बसणे किंवा इमारतींचे नुकसान होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. एकूणच पाहता, चंद्रावर होणारे भूकंप हे एक नैसर्गिक परंतु गंभीर घटक आहेत, ज्यांचा अभ्यास भविष्यातील अंतराळ मोहिमांसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे. मूनक्वेकचा सखोल अभ्यास केल्यास भविष्यात चंद्रावर मानवसह जीवन शक्य होण्यासाठी अधिक सुरक्षित आणि शाश्वत उपाययोजना करता येतील.
