Abd al-Samad Khan : अब्दुल समद खान हे १८व्या शतकातील मुघल साम्राज्यातील एक प्रभावशाली सरदार, सेनानी आणि राज्यकारभार पाहणारे अधिकारी होते. औरंगजेबाच्या मृत्यूनंतर मुघल साम्राज्य हळूहळू दुर्बल होऊ लागले, परंतु त्यावेळी मुघल दरबारात अनेक प्रबळ सरदार कार्यरत होते. अब्दुल समद खान यांचा त्यात समावेश होता. ते मूळतः पठाण वंशातील असून त्यांचे कार्यक्षेत्र पंजाब आणि उत्तर भारत या भागांत होते. मुघल बादशहांचे ते विश्वासू सरदार मानले जात. सम्राट बहादुर शाह आणि त्यानंतरच्या बादशाही काळात अब्दुल समद खान यांना उच्चपदस्थ जबाबदाऱ्या सोपवल्या गेल्या. विशेषतः दिल्ली, लाहोर आणि पंजाब परिसरातील प्रशासन त्यांनी सांभाळले. मुघल साम्राज्याच्या उत्तरार्धात जेव्हा शीख शक्ती उदयाला येत होती, तेव्हा त्या चळवळीला आळा घालण्याची जबाबदारी त्यांच्यावर टाकण्यात आली.
अब्दुल समद खान यांचा मुघलांशी संबंध केवळ निष्ठेपुरता मर्यादित नव्हता, तर ते मुघल सैन्याचे महत्वाचे सेनापती होते. १७१३ मध्ये फर्रुखसियर हा मुघल गादीवर बसला तेव्हा त्याच्या कारकिर्दीत अब्दुल समद खान यांची सरहद्दीवरील राज्यकारभार सांभाळण्यासाठी नियुक्ती झाली. याच काळात शीख पंथाचे गुरू गोविंदसिंग यांच्या पश्चात बंदा सिंह बहादूर हे प्रखर नेतृत्व करीत होते. बंदा सिंह बहादूर यांनी पंजाबमध्ये मुघल सत्तेविरुद्ध बंड पुकारले होते. या बंडाचा मुघल साम्राज्यावर गंभीर परिणाम होत होता. त्यामुळे फर्रुखसियरने अब्दुल समद खान यांना शीख बंड मोडून काढण्यासाठी मुख्य सेनापतीपदी नेमले.
Abd al-Samad Khan
अब्दुल समद खान यांनी १७१५ मध्ये मोठ्या मोहिमेचे नेतृत्व केले आणि बंदा सिंह बहादूर यांना गुरुदासपूरच्या समीप गावी झालेल्या लढाईत वेढून काढले. तब्बल आठ महिन्यांच्या वेढ्यानंतर बंदा सिंह बहादूर व त्यांच्या हजारो अनुयायांना पकडण्यात अब्दुल समद खान यशस्वी झाले. नंतर त्यांना दिल्लीला आणून शिक्षा देण्यात आली. ही मोहीम मुघल साम्राज्याच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वपूर्ण होती, कारण शीखांच्या वाढत्या शक्तीला यामुळे काही काळ रोख लावता आला. या कामगिरीमुळे अब्दुल समद खान यांचा दरबारातील मान व प्रभाव प्रचंड वाढला.(Abd al-Samad Khan)
यानंतर अब्दुल समद खान यांची पंजाबचे सुबेदार म्हणून नियुक्ती करण्यात आली. त्यांच्या कारकीर्दीत पंजाबमध्ये कर आकारणी, सैनिकी व्यवस्था व प्रशासन अधिक बळकट करण्यात आले. मात्र, शीख शक्तीला पूर्णतः दडपता आले नाही. अब्दुल समद खान यांचा मुलगा जकारिया खान यालाही पुढे पंजाबच्या सुबेदारपदी नियुक्त करण्यात आले आणि त्यानेही शीखांशी लढा दिला. म्हणजेच अब्दुल समद खान यांच्या कुटुंबाचा मुघल साम्राज्याच्या शेवटच्या काळातील प्रशासनाशी व विशेषतः शीख बंड शमविण्याशी थेट संबंध होता.
=========
हे देखील वाचा :
World War-I History : राजकुमार फ्रांज फर्डिनेंड यांच्या हत्येने सुरू झाले होते महायुद्ध?
Thailand : थायलँडमध्ये थाय मसाज देण्यासाठी डॉ. शिवगो यांनी असा लावला शोध, वाचा रंजक गोष्ट
Nelson Mandela : नेल्सन मंडेला यांना अमेरिका का घाबरायची? वाचा कारणे
==========
अब्दुल समद खान यांचा मुघलांशी संबंध हा सरदार, सेनापती आणि राज्यपाल या तिन्ही पातळ्यांवर दृढ होता. त्यांची निष्ठा आणि पराक्रमामुळे त्यांना दिल्ली दरबारात विशेष स्थान प्राप्त झाले होते. तथापि, मुघल साम्राज्याचा अंत जवळ येत असताना, प्रादेशिक शक्ती अधिक सामर्थ्यवान होत होत्या आणि त्यामुळे त्यांच्या प्रयत्नांनंतरही मुघल सत्ता टिकवून ठेवणे शक्य झाले नाही. तरीसुद्धा, अब्दुल समद खान यांचे योगदान मुघल इतिहासात विशेष महत्त्वाचे मानले जाते, कारण त्यांनी साम्राज्याच्या उत्तरार्धात शीख बंड दडपण्यात महत्वाची भूमिका बजावली आणि पंजाबसारख्या महत्त्वाच्या प्रांतात मुघल सत्ता काही काळ स्थिर ठेवली.
Latest Marathi News | News in Marathi | Live news Updates in Marathi on Trending Topics
