सध्या देशात राज्यसभा निवडणूकीचे (Rajyasabha Election 2022) वातावरण आहे. 10 जून रोजी राज्यसभेच्या 57 जागांसाठी निवडणूक होत आहे. यासाठी अनेक नेत्यांनी उमेदवारी दिली आहे. देशाच्या संसदेत 2 सभागृहे आहेत. कनिष्ठ सभागृह आणि वरिष्ठ सभागृह. लोकसभा हे कनिष्ठ सभागृह आहे, तर राज्यसभा हे वरिष्ठ सभागृह आहे. देशातील कोणतेही विधेयक संसदेत मांडले गेले तर ते लोकसभेच्या पटलावर ठेवल्यानंतर आणि तेथून पास झाल्यानंतर ते वरिष्ठ सभागृहात पाठवले जाते. राज्यसभेत हे विधेयक मांडल्यानंतर ते मंजूर केले जाते, त्यानंतरच ते राष्ट्रपतींकडे मंजुरीसाठी पाठवले जाते आणि अशा प्रकारे कोणतेही नवीन कायदे, योजना अस्तित्वात येतात.
राज्यसभेत जास्तीत जास्त 250 सदस्य असतात. एकूण 238 सदस्य निवडले जातात, तर 12 सदस्य नामनिर्देशित केले जातात. राज्यसभा सदस्यांचा कार्यकाळ 6 वर्षांचा असतो. सुमारे एक तृतीयांश सदस्यांचा कार्यकाळ दर दोन वर्षांनी संपतो आणि पुन्हा निवडणुका घेतल्या जातात. मात्र, एखाद्या सदस्याचा मृत्यू झाल्यानंतर किंवा अन्य कारणांमुळे राजीनामा दिल्यानंतर त्या जागांवर मध्यंतरी निवडणुका घ्याव्या लागतात.
कोण होऊ शकतो राज्यसभेचा सदस्य?
राज्यसभेचे सदस्य होण्यासाठी, कोणत्याही व्यक्तीसाठी पहिली आणि सर्वात आवश्यक अट म्हणजे भारतीय नागरिक असणे. यासोबतच त्याचे वय 30 वर्षे किंवा त्यापेक्षा जास्त असावे. नियमांनुसार, उमेदवारांचे नामनिर्देशनपत्र एकूण संख्याबळाच्या 10 टक्के किंवा सभागृहातील किमान 10 सदस्यांनी हलवले पाहिजेत.
घटनेच्या कलम 102 नुसार, राज्यसभा सदस्याच्या उमेदवाराला दिवाळखोर घोषित करण्यात आले आहे. त्याचबरोबर इतर काही वर्गातील लोकांनाही विविध कारणांमुळे राज्यसभा सदस्य होण्यासाठी अपात्र ठरवण्यात आले आहे.
कोण करु शकतो मतदान?
लोकसभा खासदारांची निवडणूक नागरिकांवर आधारित असू शकते, परंतु राज्यसभा सदस्यांसाठी नाही. लोकसभेचे खासदार लोक स्वतः निवडून देतात. सार्वत्रिक निवडणुकीत देशातील प्रौढ नागरिक मतदान केंद्रावर जाऊन मतदान करतात आणि त्यांच्या लोकसभा मतदारसंघाचा प्रतिनिधी म्हणजेच खासदार निवडतात. तसेच विधानसभा निवडणुकीत सर्वसामान्य नागरिक आपल्या विधानसभा मतदारसंघाचा आमदार निवडतात.
त्याचवेळी, राज्यसभा सदस्याच्या निवडणुकीत सामान्य माणूस लोकसभा किंवा विधानसभा निवडणुकीप्रमाणे मतदान करत नाही. यामध्ये सामान्य जनतेने निवडून दिलेले लोकप्रतिनिधी (आमदार) सहभागी होतात आणि ते फक्त मतदान करतात. त्यामुळे ज्या राज्यातून पक्षाचे अधिक आमदार आहेत, त्या राज्यातून त्यांच्या पक्षाचे राज्यसभा सदस्य होण्याची दाट शक्यता असल्याचे मानले जात आहे.
कशी होते राज्यसभा निवडणूक?
राज्यसभा निवडणुकीसाठी मतदानाचे सूत्र राज्यांशी संबंधित आहे. राज्यातील राज्यसभा सदस्यांच्या रिक्त जागांच्या संख्येत 1 जोडला जातो, त्यानंतर एकूण विधानसभा जागांच्या संख्येने भागला जातो. त्यात जो क्रमांक येतो तो नंतर त्यात जोडला जातो.
महाराष्ट्रातुन राज्यसभेच्या 6 जागांसाठी 7 उमेदवार रिंगणात
सध्या महाविकास आघाडीकडे 169 आमदार आहेत. शिवसेना 55, राष्ट्रवादी 54, काँग्रेस 44, इतर पक्ष 8 आणि अपक्ष 8 असं महाविकास आघाडीकडे संख्याबळ आहे. तर भाजपकडे 113 आमदारांचं संख्याबळ आहे. भाजपचे 106 आमदार, रासप 1, जनसुराज्य 1 आणि अपक्ष 5 आमदार अशा एकूण 113 आमदारांचं वजन भाजपकडे आहे.
राज्यसभेचा खासदार होण्यासाठी मतांचा कोटा किती असावा, यासाठीचं एक सूत्र आहे. यानुसार राज्यातील एकूण विधानसभा सदस्यांची संख्या भागिले (÷) राज्यसभेच्या रिक्त जागा + 1 = आलेली संख्या + 1 = संबंधित आलेली संख्या …….. हा विजयी उमेदवारांचा निकष
त्यानुसार 288 ही महाराष्ट्र विधानसभेची संख्या ÷ राज्यसभेच्या रिक्त जागा 6+1
म्हणजेच 288 ÷ 6 = 41.14 अधिक 1 = 42
कुठे किती जागांवर होत आहे निवडणूका?
10 जून रोजी 15 राज्यांमध्ये राज्यसभेच्या 57 जागांसाठी निवडणूक होणार आहे. उत्तर प्रदेशातील 11, महाराष्ट्र आणि तामिळनाडूमध्ये 6-6, बिहारमधील 5 जागांवर निवडणूक होणार आहे. त्याचवेळी कर्नाटक, आंध्र आणि राजस्थानमध्ये 4-4 जागा, ओडिशा आणि मध्य प्रदेशमध्ये 3-3 जागा, झारखंड, छत्तीसगड, तेलंगणा, पंजाब आणि हरियाणामध्ये 2-2 जागांवर निवडणुका होणार आहेत, तर फक्त उत्तराखंडमधील जागेवर निवडणूक होणार आहे. आमदारांच्या संख्येच्या आधारे भाजपच्या खात्यात 22 आणि काँग्रेसच्या खात्यात 9 ते 10 जागा येऊ शकतात, असा अंदाज वर्तवला जात आहे. त्याचबरोबर उर्वरित जागा इतर पक्षांच्या खात्यात जाऊ शकतात.
