नुकतंच जगात एका बाजूला इराण-इस्रायल युद्ध सुरु होतं आणि त्याचे पडसाद जगभरात दिसून येत होते तर दुसऱ्या बाजूला, आपल्या इथे महाराष्ट्रात हिंदी भाषेच्या सक्तीवरून मराठी विरुद्ध हिंदी असा भाषिक संघर्ष पेटला होता. या दोन घटनांचा थेट काही संबंध नसेलही… पण इराणच्या अधिकृत भाषा असलेल्या फारसीचा आपल्या महाराष्ट्राशी किंबहुना आपल्या मराठीशी अगदी जवळचा संबंध आहे. इतकं की अनेक भाषातज्ज्ञ फारसीला मराठीची मावसबहीण म्हणतात. याच फारसी आणि मराठीच नेमकं Connection काय ? आणि या दोन भाषांमध्ये एवढं साम्य नक्की कशामुळे आहे? आणि या भाषांविषयी अधिक जाणून घेऊ. (Language History)
मंडळी, भाषा हा मानवी जीवनातला अविभाज्य भाग आहे. ती केवळ संवादाचं साधन नाही, तर ती संस्कृतीची वाहक असते पण दुर्दैवाने हीच भाषा अनेकदा वादाचा, संघर्षाचा मुद्दा बनते. हा पण जिथे जी लोक राहतात तिथले सगळे व्यवहारसुद्धा त्याच भाषेत म्हणजेच स्थानिक भाषेत झाले पाहिजेत. पण आपल्या भारतात एकेकाळी फारसी भाषेचं इतकं प्रभुत्व होत की तीच आपली राष्ट्रभाषा झाली असती पण या गोष्टीला आपल्या दूरदृष्टीने छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी लांब ठेवलं आणि म्ह्णून आज आपण मराठी हिंदी या भाषा आपल्या सोयीनुसार वापरू शकतोय. तस बघायला गेलं तर १२व्या शतकापासून जी काही वेगवगेळी परकीय आक्रमणं होत होती त्यात अरबी, फारसी, तुर्की या भाषांचा भारतीय भाषेवर प्रभाव पडत होता. महाराजांच्या काळातही राज्यकारभार फारसी भाषेत चालायचा. जो मध्य आशियातून आलेल्या मुघलांनी रूढ केला होता. स्वतः शिवाजी महाराजही उत्तम फारसी बोलू शकत होते, असे उल्लेख आहेत. पण त्यांनीच मराठीवरचा फारसीचा हा प्रभाव कमी करण्यासाठी प्रयत्नही केले. महाराजांनी स्वतःची राजमुद्रा बनवून घेतली तीही संस्कृतमध्ये ! शिवाय स्वराज्याची स्थापना केल्यानंतर महाराजांनी राजव्यवहार कोषाची निर्मिती केली.ज्यामध्ये संस्कृत भाषेला महत्व दिलं गेलं. पुढे मराठीचा सुद्धा सामान्यपणे वापर होऊ लागला.(Top Stories)
पण जरी मराठी अधिकृत झाली, तरी फारसीचा प्रभाव अनेक वर्ष टिकून राहिला.कारण फारसी आणि मराठी या दोन्ही भाषा एका मोठ्या भाषाकुळात मोडतात ती म्हणजे इंडो-युरोपियन लँग्वेज फॅमिली. या दोन्ही भाषांचं उपकूळही एकच आहे जे इंडो-इराणी म्हणून ओळखलं जातं. त्यामुळे आपोआपच वाक्यरचना करताना किंवा काही महत्वाचे शब्द वापरताना शिवाय भाषेचा लहेजा याबाबतीत फारसी आणि मराठीमध्ये साम्य आढळून येतं. फारसीत सुमारे ६०% शब्द अरबीमधून आले आहेत आणि हेच शब्द फारसीच्या माध्यमातून मराठीत रूळले. फारसी भाषा मुस्लीम राज्यकर्त्यांसोबतच व्यापारी, प्रवासी आणि सुफी संतांच्या मार्फतही महाराष्ट्रात आली असावी असं सांगितलं जातं. पण ती इथे रुळली आणि मराठीत मिसळली,आणि राजभाषा म्हणून रूढ झाली.(Language History)
खरं तर मगाशी म्हटल्याप्रमाणे दहाव्या शतकानंतर एकूणच भारतात सगळीकडेच वेगवेगळ्या इस्लामिक राज्यकर्त्यांचा प्रभाव राहिला. आपल्याकडे महसूल व्यवस्था अस्तित्वात आली. या महसुली व्यवस्थेतले अनेक फारसी शब्द आजही रूढ आहेत. जागीर, तालुका, दाखला, वतन, पट्टा इ. पुढे तेराव्या शतकात अल्लाउद्दीन खिलजीचं आक्रमण या प्रदेशाचं राजकारण बदलवून टाकणारं ठरलं. मग चौदाव्या शतकात मोहम्मद तुघलक शहानं आपली राजधानी काही वर्षांसाठी दिल्लीहून देवगिरीला म्हणजे आजच्या दौलताबादला हलवली. त्यानंतर बहामनी राजवटींच्या काळात फारसी महाराष्ट्राची राजभाषा म्हणून आणखी रूढ होत गेली. पंधराव्या शतकात विजापूरची आदिलशाही, अहमदनगरची निजामशाही, गोवळकोंड्याची कुतुबशाही या सगळ्यांचा उदय सुरू झाला. त्यांची राज्यकारभाराची भाषा म्हणजे फारसी ही व्यवहाराची भाषा बनत गेली. जमादार, फौजदार, भालदार, चोपदार, नाका, जकात हे सगळे शब्द या इस्लामी भाषांमधून आपल्याकडे आले आहेत. (Top Stories)
==============
हे देखील वाचा : Kolhapuri Chappal: राज्या-महाराजांच्या पायाची शोभा वाढवणाऱ्या कोल्हापुरी चप्पलेचा जाज्वल्य इतिहास
===============
दरम्यान मराठीवर फारसी भाषेचा परिणाम कसा होत गेला, हे मराठी साहित्यातूनही दिसून येतं. संत एकनाथांचा एक ‘अर्जदस्त’ प्रसिद्ध आहे. या अर्जातले बहुतांश शब्द, अगदी अर्ज हा शब्दसुद्धा, फारसी भाषेतला आहे.आणि फक्त शब्दच नाही, तर शह देणे, आर्जव करणे, वाहवा करणे, सर्द होणे, दावा सांगणे, दौलतजादा करणे, नेस्तनाबूत करणे असे वाक्प्रचार आणि शब्दरचनांही फारसीनं मराठीला दिलेली देणगी आहे. पुढे 1925च्या सुमारास लेखक-कवी माधव ज्युलियन यांनी पहिल्या फारसी-मराठी शब्दकोशाची निर्मिती केली होती.अगदी आजही महाराष्ट्रात, विशेषतः मराठवाड्यातल्या बोलीभाषेवर फारसी शब्दांचा आणि फारसीतूनच जन्मलेल्या उर्दूचा प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येतो. (Language History)
फारसी आणि मराठीचं हे नातं अनेकांना भुरळ पाडत आलं आहे. या नात्याचा आणि फारसीच्या मराठीवरील प्रभावाचा अभ्यास गेली जवळपास शंभर वर्ष सुरू आहे. आता अनेकांचा असा समज होतो कि केवळ संस्कृत आणि प्राकृतपासून मराठीचा विकास झाला, पण असं नाहीये. या भाषांसोबतच मराठीनं फारसी, इंग्रजी या भाषांमधूनही बरंच काही स्वीकारलं आहे. तुर्की, अरबी, कानडी, तेलुगू, गुजराती, हिंदी, फ्रेन्च, पोर्तुगीज आणि पंजाबीतले शब्दही मराठीत रुळले आहेत. आणि भाषाशुद्धीसाठी अनेक चळवळी होऊनही हे शब्द टिकून राहिले आहेत, कारण ते मराठीनं स्वीकारले आहेत, आपलेसे केले आहेत. त्यामुळे कुठलीही भाषा जेव्हा असे इतर शब्द, वाक्प्रचार स्वतःमध्ये समाविष्ट करून घेते तेव्हा ते कमीपणाचं लक्षण नसून यामुळेच भाषा विस्तारते, ती अधिक समृद्ध होते इतकंच ! तुम्हालाही असे काही फारसी शब्द माहिती आहेत का जे मराठीत रूळले आहेत? खाली कॉमेंटमध्ये नक्की सांगा.
Latest Marathi News | News in Marathi | Live news Updates in Marathi on Trending Topics
