Wajid Ali Shah : वाजिद अली शाह हा अवधच्या (आजचा उत्तर प्रदेशमधील लखनऊ भाग) नवाबांचा शेवटचा शासक होता. त्याचा जन्म ३० जुलै १८२२ रोजी लखनऊ येथे झाला. तो नवाब अमजद अली शाह यांचा मुलगा होता. वाजिद अली शाहने १८४७ साली वडिलांच्या मृत्यूनंतर अवधच्या गादीवर बसला. त्याचा कारभार १८५६ पर्यंत, म्हणजे इंग्रजांनी अवध आपल्या ताब्यात घेईपर्यंत चालला. त्याच्या कार्यकाळात अनेक राजकीय, सामाजिक आणि सांस्कृतिक घडामोडी घडल्या.
वाजिद अली शाह एक कलाप्रेमी राजा होता. त्याला संगीत, नृत्य, काव्य आणि नाट्य यामध्ये गाढा रस होता. त्याने कथक नृत्याला नवजीवन दिले. आज जे कथक नृत्यप्रकार आपण ओळखतो, त्याचे मूळ वाजिद अली शाहच्या काळात सुदृढ झाले. त्याने अनेक नृत्यनाट्ये लिहिली जसे की, “राधा-कृष्ण” विषयावर आधारित “दरबारे-हुस्न” हे प्रसिद्ध नाटक. त्याला संगीताचेही उत्तम ज्ञान होते आणि त्याने ठुमरी या संगीतप्रकाराला राजाश्रय दिला. त्यामुळे ठुमरीच्या विकासात त्याचे मोठे योगदान मानले जाते.
राजकारणाच्या बाबतीत मात्र वाजिद अली शाहवर अनेक टीका झाली. ब्रिटिश अधिकाऱ्यांनी त्याच्यावर भ्रष्टाचार, अकार्यक्षमता आणि दुरवस्था यांचे आरोप लावले. प्रत्यक्षात, तो राजकारणात जास्त रस न घेता कलाविषयांमध्ये गुंतून राहिला होता. ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने “दुष्ट प्रशासन” हे कारण देऊन १८५६ मध्ये अवधचा प्रांत बळकावला आणि वाजिद अली शाहला पदच्युत केले. त्याला कलकत्त्यात नेले गेले आणि मेटियाब्रुज नावाच्या परिसरात नजरकैदेत ठेवण्यात आले.वाजिद अली शाहच्या पदच्युतीनंतर अवधमध्ये असंतोषाची लाट उसळली. पुढे १८५७ च्या स्वातंत्र्यसंग्रामात (सिपाई उठाव) त्याच्या पत्न्यांपैकी एक बेगम हजरत महल हिनं लखनऊमध्ये इंग्रजांविरोधात झुंज दिली.
Wajid Ali Shah
कलकत्त्यात वास्तव्य करत असताना वाजिद अली शाहने आपली सांस्कृतिक परंपरा तिथेही पुढे चालवली. त्याने संगीत, नृत्य आणि काव्य यांचा प्रसार केला. त्याच्या उपस्थितीमुळे कलकत्त्याच्या सांस्कृतिक जीवनात एक नवीन रंग भरला. त्याचा प्रभाव बंगालमधील कलाविश्वावरही पडला. १८८७ साली वाजिद अली शाह याचे कलकत्त्यात निधन झाले. त्याचे जीवन म्हणजे कलाप्रेम, राजकारणात अपयश आणि एका सांस्कृतिक युगाचा शेवट याचे प्रतीक मानले जाते. आजही लखनऊच्या आणि उत्तर भारताच्या कलाविश्वात त्याचे योगदान मोठ्या आदराने स्मरणात ठेवले जाते. कथक, ठुमरी, उर्दू साहित्य आणि रंगभूमी या सगळ्यांमध्ये त्याचा वारसा जिवंत आहे.
इंग्रजांच्या पेन्शनवर का जगावे लागले?
वाजिद अली शाहच्या कारकीर्दीत अवधचे प्रशासन सांभाळण्याऐवजी तो कलाविषयांत रमला होता. संगीत, नृत्य, शायरी, रंगभूमी यामध्ये त्याची खास आवड होती. प्रशासनाची धुरा अधिकाऱ्यांवर सोपवून त्याने दरबारात कलावंतांना प्रोत्साहन दिले. हीच बाब इंग्रजांनी “राजकीय अकार्यक्षमता” म्हणून दर्शवली. १८५६ साली लॉर्ड डलहौसीने वाजिद अली शाहला गादीवरून हटवून अवधचा ब्रिटिश साम्राज्यात समावेश केला. इंग्रजांनी त्याला लखनौहून कलकत्त्याला पाठवले, जिथे तो “मेटियाब्रूज” नावाच्या भागात नजरकैदेत होता. ब्रिटिशांनी त्याला राजगादीतून हाकलले असले तरी त्याला महिन्याला सुमारे १ लाख रुपयांची पेन्शन दिली. याचमुळे पुढे नवाबांना आपले उर्वरित आयुष्य इंग्रजांनी ठरवलेल्या “पेन्शन”वर जगावे लागले. (Wajid Ali Shah)
============
हे ही वाचा :
Sundar Pichai : भारत की अमेरिका? गुगलचे CEO सुंदर पिचाई यांच्याकडे कोणत्या देशाचे नागरिकत्व, वाचा
=============
वाजिल अलीच्या अंतःकरणाचा आवाज
वाजिद अली शाह हा एक नामवंत उर्दू शायर देखील होता. “अख्तर” हे त्याचे तख़ल्लुस (शायर नाव) होते. त्याच्या शायरीत विरह, सौंदर्य, भक्ती, प्रेम आणि सत्ता हरपल्याचा खिन्न अनुभव एकवटलेला दिसतो. त्याचे काही प्रसिद्ध शेर:
> “हुस्न-ए-यार की तसवीर दिल में रह गई,
> हमसे ना पूछो क्या तक़दीर दिल में रह गई।”
ही शायरी त्याच्या मनःस्थितीचं आणि विस्थापनाचं प्रतिबिंब आहे. लखनऊचा राजा असलेल्या व्यक्तीला कलकत्त्यात अज्ञातवासात राहावे लागले, आणि ही वेदना त्याच्या लेखणीने व्यक्त केली.आज वाजिद अली शाह एका अशा राजाच्या रूपात ओळखला जातो, ज्याने सत्ता गमावली पण कला आणि शायरीच्या माध्यमातून अजरामर झाला. त्याचे जीवन हे एक दु:खद, पण अत्यंत कलामय पर्व मानले जाते.
Latest Marathi News | News in Marathi | Live news Updates in Marathi on Trending Topics
