नील हार्वे या ऑस्ट्रेलियाच्या शैलीदार फलंदाजाचा आज ९२वा वाढदिवस. ज्याकाळात एक शतक ही वैभवाची गौष्ट होती, तेव्हा तो २१ शतके झळकावून तो निवृत्त झाला. त्याने शतक कधी केले नाही, तर झळकावलंच. ब्रॅडमनच्या काळात पदार्पण करताना शतक ठोकणारा हा फलंदाज वैयक्तिक आयुष्यातही शतक ठोकेल याची मला खात्री आहे. परमेश्वराने त्याला ९९वर असताना चौकार मारण्याचे बळ द्यावे.
नील हार्वेने पदार्पणातच म्हणजे वयाच्या १९व्या वर्षी शतक ठोकलं. त्या वेळेला तो ब्रॅडमनच्या संघातून इग्लंडविरुद्ध खेळत होता. पुढे त्याने १३ कसोटी खेळीत सहा शतके ठोकली. त्यावेळी त्याची सरासरी होती चक्क १००. ती सरासरी तो पुढे राखू शकला नाही. याच कारण म्हणजे तो कमालीची आक्रमक फलंदाजी करायचा. एकदा सर लेन हटन म्हणाले सुद्धा, जरा सांभाळून खेळला असता ना, तर तो ब्रॅडमनच्या जवळ जाऊन पोहचला असता. काही खेळाडू असे आहेत की ज्यांना मी प्रत्यक्ष खेळताना पाहिलेले सुद्धा नाही. आणि तरीही मी त्यांच्या प्रेमात पडलोय. त्यांच्या मूर्ती मी मनातल्या देव्हाऱ्यात ठेवल्या आहेत. त्यातला एक म्हणजे नील हार्वे. पुढे मी त्याच्या क्लीप्स पाहिल्या. पण, क्लीप्स पाहून फलंदाज आवडणे म्हणजे एलिझाबेथ टेलरचा फोटो पाहून ती आवडण्यासारखे आहे. तो फारसा उंच नव्हता. फलंदाजी करताना तो कधीही कॅप घालायचा नाही आणि हीच त्याची मूर्ती माझ्या डोळ्यासमोर आहे. १९९२ साली मी जेव्हा विश्वकरंडकासाठी पहिल्यांदा ऑस्ट्रेलियाला गेलो होतो ना, त्या वेळी मी त्यांना पहिल्यांदा भेटलो. त्या वेळी झालेला आनंद वेगळाच होता. मी त्यांना पटकन ओळखलं ही नव्हते. कुणी तरी ऑस्ट्रेलियन पत्रकाराने मला दाखवले, तो बघ नील हार्वे. त्या ऑस्ट्रेलियन पत्रकाराला मी शॅम्पेनचा ग्लास दिला. का देऊ नये. त्या पत्रकाराने मला शैलीदार डावखुऱ्या फलंदाजीची चॅम्पीयन वायनरीच दाखवली होती. पाच दहा मिनिटे मी नील हार्वेंबरोबर गप्पा मारल्या खरं, सांगू का ते दिवस खूप ग्रेट होते. दोन दिवस आधी मी सर डॉन ब्रॅडमन यांना भेटलो होतो. भाग्याची व्याख्या आणखी काय असते.
गम्मत पहा, निवृत्त होईपर्यंत तो सर डॉन ब्रॅडमन यांच्यानंतरचा ऑस्ट्रेलियाचा सर्वोत्कृष्ट फलंदाज होता. नील हार्वे तिसऱ्या क्रमांकावर फलंदाजी करायचा, म्हणून मी गल्लीतच काय गॅलरीतही मी तिसऱ्या क्रमांकावर फलंदाजी करायचो. तो भावला कारण तो प्रचंड आक्रमक फलंदाजी करायचा. त्या वेळी भारतीय क्रिकेट शौकिनाला आक्रमक फलंदाज परग्रहावरून आलाय असे वाटायचं. कारण, भारतात फारसे आक्रमक फलंदाजच नव्हते. आणि आक्रमक फलंदाजी करून सातत्य टिकविणारे तर नव्हतेच नव्हते. नील हार्वे वेगवान गोलंदाजी तर, उत्तम खेळायचाच पण फिरकी गोलंदाजी खेळायची त्याची जी काही शैली होती ना ती भन्नाट होती. पॉपिंग क्रीजची मर्यादा त्याने कधीच पाळली नाही. चेंडू मारायला तो बऱ्याचदा पाच पावले पुढे यायचाच. पाच पावले पुढे हं लक्षात ठेवा. एक फिरकी गोलंदाज त्याला म्हणाला सुद्धा अरे तु इतका पुढे येतोस की कधी कधी तु मला शेक हॅंडसुद्धा करशील असे वाटते. यावरुन त्याचे पदलालित्य कसे असेल याचा विचार करा. उत्तम नर्तक असणाऱ्या गोपीकृष्णाला सुद्धा नील हार्वेकडून त्याचे पाय घ्यावेसे वाटले असते. त्याची नजर काय असेल विचार करा, चेंडूची फ्लाईट किती लवकर दिसत असेल आणि टप्प्याचा अंदाज किती लवकर येत असेल. पण, दोन गोष्टी मी तुम्हाला या बाबतीत सांगतो की पाच पावले पुढे येऊन सुद्धा नील हार्वे कसोटीत कधीही यष्टिचीत झाला नाही आणि दुसरी एक धक्कादायक गोष्ट म्हणजे रुढार्थाने त्याची नजर कमजोर होती. त्याचे डोळे तपासणाऱ्या डॉक्टरने त्याला एकदा गमतीत म्हटलं होतं,अरे who leads you to the wicket.
नरेन ताम्हाणेने मला एक किस्सा सांगितला होता. १९५६ साली हार्वे ऑस्ट्रेलियन संघाकडून भारत दौऱ्यावर आला होता. त्यावेळी सुभाष गुप्ते हे नाव क्रिकेट जगतात गाजत होतं. तो मुंबईत फलंदाजीला आल्यावर त्याने यष्टिरक्षक नरेन ताम्हाणेंना म्हटले, he is your best bowler, but before he get out i will attack him. पहिलाच चेंडू त्याने कव्हर्स मध्ये मारला. त्यावेळी जाणकार सांगतात की पहिल्यांदा कुणी तरी सुभाष गुप्तेंवर वर्चस्व राखल्याची आमची धारणा झाली. त्याने शतक ठोकलं. ते शतक पाहणाऱ्या उजव्या हाताच्या फलंदाजाला वाटलं असेल, देवानं आपल्याला डावखुरं केलं असतं, तर बरं झालं असतं. निदान नील हार्वेसारखी फलंदाजी करण्याचा प्रयत्न तरी केला असता. खेळपट्टीत बाऊन्स असो, टर्न असो किंवा सीम नील हार्वेला कधी त्याचा फरक पडला नाही. त्याच्या २१ शतकांपैकी १५ शतके त्याने जगातल्या विविध १५ शहरात ठोकली आहेत. तो १९४७ ते १९६३ या कालखंडात कसोटी क्रिकेट खेळला. इंग्लंडचे विस्डेन म्हणतं, त्या काळातला तो जगातला सर्वोत्कृष्ट क्षेत्ररक्षक होता. तो कव्हर पॉईंटचा वाघ होताच. पण, बेस बॉल खेळल्यामुळे त्याचा फ्लॅट थ्रो जगाला वेड लावायचा. मी सोबर्स पाहिला, लारा पाहिला, वाडेकर, दुराणी, गांगुली हे भारतीय डावखुरे फलंदाज पाहिले आणि गॉवरसुद्धा पाहिला. पण, हार्वेला प्रत्यक्ष पाहू शकलो नाही. ही खंत सदैव राहील.
लेखक – द्वारकानाथ संझगिरी
